در کشور ما هدیه دادن و کمک به دیگران امری عادی و رایج است. یکی از انواع رایج بخشش هبه است برای جلوگیری از بروز مشکلات حول این موضوع در قانون نیز احکامی برای چنین بخششی به دیگران وضع شده است. ممکن است در دعوی عقد هبه کسی که مال خویش را بخشده است پشیمان شود در این شرایط امکان بازگشت مال وجود دارد اما احکامی در قانون مدنی نوشته شده است که در شرایط خاصی این حق را به او نمی دهند برای آشنایی هرچه بیشتر و بهتر با این شرایط و حتی شرط برقراری این نوع قرارداد با ما همراه باشد که دید جامع و کاملی راجع به هبه در این مقاله به شما می دهیم.

عقد هبه چیست؟

در اسلام بخشیدن مال، صدقه و کمک کردن به دیگران بسیار مورد تاکید است. و برای این امر پاداش های اخروی در نظر گرفته شده است. برای جلوگیری از سوء استفاده و مشکلات احتمالی در این رابطه در قانون مدنی احکامی قید شده است که مربوط به بخشش یا هبه است. در ادامه به  پاره ای از این قسم بخشش ها و هدایا پرداخته می شود.

هبه به معنای بخشیدن مال، هدیه دادن به دیگران و یا صدقه ای است که به خاطر دیون اسلامی پرداخت می کنیم. اما هبه در قانون جزء یکی از عقد های معین به حساب می آید. در قانون مدنی در بند های 795 تا 807 به احکام و شرایط این نوع عقد پرداخته شده است. در ادامه به تعریف این نوع عقد در قانون مدنی و سایر احکام مهم حول آن نیز که در سایر بند های این کتاب قانون ذکر شده است می پردازیم.

در بند 795 قانون مدنی تعریف دقیق عقد هبه بیان شده است. با توجه به تعریف آن هبه عقدی است که باعث می شود فردی مال و دارایی خود را به صورت مجانی در اختیار فرد دیگری قرار دهد و آن شخص مالک مال او شود. کسی که مال خود را در اختار دیگری قرار می دهد یا به اصطلاح تملیک کننده را واهب، طرف مورد لطف متهب و مالی که مورد هبه می باشد را عین موهوبه می نامند.

با توجه به توضیحات بالا می توان پی برد که عقد هبه دارای سه رکن اصلی است. رکن اول، واهب یا شخصی است که مالش را به دیگری می بخشد. رکن دوم، متهب یا همان شخصی است که از طرف واهب به او مالی بخشیده شده است. و اما رکن سوم، مال موهوبه است که همان مالی می باشد که مورد بخشش یا انتقال مالکیت قرار گرفته است.

اقسام عقد هبه

همان گونه که پیش از این بیان شد در قانون مدنی عقد هبه و احکام مربوط به آن ذکر شده است. سعی دارم که مهم ترین تعریفات ذکر شده را به صورت ساده و قابل فهم بیان نماییم. یکی از مواردی که در قانون مدنی به آن اشاره شده اقسام این نوع عقد است که به دو قسم یا نوع  هبه معوض و هبه غیر معوض تقسیم می شود. هر کدام دارای شرایط خاص و متمایز از دیگری می باشند در ادامه به تعریف این اقسام به صورت جامع پرداخته می شود.

هبه معوض: در این نوع عقد واهب یا همان بخشنده ی مال با  دادن هبه به متهب یا همان شخص دریافت کننده ی هدیه باید عوضی را دریافت نماید. باید توجه داشت که واهب می تواند هر عوضی را درخواست نماید. مثلا درخواست نماید که برای دادن هبه ی خویش باید مالی مشخص از او دریافت نماید یا کاری برای وی انجام دهد. باید توجه داشت که تنها می تواند انجام کاری را مطالبه کند که مشروع است و با قانون منافاتی ندارد.

برای درک بهتر این موضوع مثالی ذکر می شود. شخص می تواند باغ خویش را به عنوان هبه به کسی واگذار کند و از او درخواست نماید که مقداری از میوه ی باغ را هر سال به او دهد در این شرایط در عوض دادن باغ مال یا جنسی دریافت نموده و یا اینکه از او بخواهد به باغ به نحوه ای مناسب رسیدگی کند پس رسیدگی به باغ و سرسبزی آن شرط واگذاری می باشد که کاری شرعی و پسندیده است.

هبه غیر معوض: همان گونه که از نام آن مشخص است واهب بدون هیچ چشم داشتی هدیه خود را به متهب می دهد و در ازای آن عوضی دریافت نمی کند. باید توجه داشت که عقد هبه از عقود بلاعوض است و جز این قسم محصوب می شود.

شرایط قانونی عقد هبه

برای برقرار شدن عقد هبه  داشتن اعتبار قانونی باید شرایط خاصی برقرار باشد. عدم وجود هر کدام از این شروط باعث خروج از این عقد و عدم تایید آن توسط قانون می شود. در ادامه به ذکر این موارد پرداخته می شود با ما همراه باشد.

• از شروطی که واهب باید داشته باشد این است که او دیوانه، سفیه و کودک نباشد یا اصطلاحاً دارای اهلیت باشد.

علاوه بر موارد بالا در قانون تجارت ماده ی 423 ذکر شده است که تاجر ورشکسته پس از صدور حکم ورشکستگی او امکان هبه اموال خویش را ندارد و از انجام معاملات بلاعوض منع می گردد. از آن جایی که عقد هبه نیز جز این معاملات است پس نمی تواند چنین عقدی را ببندد.

• واهب تنها مختار به هبه کردن مال خود می باشد و اگر شخصی مال غیر را ببخشد خلاف شروط این نوع عقد عمل کرده است.
• هبه با دریافت و قبول آن توسط واهب واقع می شود.

زمانی می توان چنین عقدی را به رسمیت دانست که هدیه توسط متهب و یا وکیل قانونی او و با اجازه ی شخص واهب، تصرف شود در غیر این صورت اصلا چنین موضوعی قابل مطرح شدن نیست. باید توجه داشت که اگر متهب دیوانه، سفیه و کودک باشد توانایی تصرف مالی که به او هبه شده است را ندارد و باید ولی یا سرپرست قانونی او اقدام به تصرف مال بخشیده شد نماید.

امکان عدم رجوع عقد هبه

همان گونه که در بالا اشاره شد عقد هبه جز عقود بلاعوض و جایز است. در این عقد امکان بازگشت هبه وجود دارد و واهب می تواند مال خویش را بدون رضایت متهب از او پس بگیرد. به این امر رجوع از هبه گفته می شود. اما باید توجه داشت که در صورت برقرار بودن شرایطی خاص امکان رجوع برای واهب امکان پذیر نمی باشد در دامه به ذکر این موارد می پردازیم:

• در مواردی که عین موهوبه موجود نباشد و از بین رفته باشد.
• در صورتی که واهب هبه خود را به پدر و مادر یا فرزندانش داده باشد.
• در صورت خروج موهوبه از مالکیت و تصرف متهب.
• در صورت دریافت عوض موهوبه دیگر امکان رجوع از آن وجود ندارد.
• در صورت تغییر و تحول در عین موهوبه

برای درک این مورد نیاز به زدن مثال می باشد مثلا اگر موهوبه نخ باشد و با آن نخ فرش بافته باشند یا آجر هبه مورد نظر بوده و با آن خانه درست کرده باشند. در این شرایط امکان باز پس گرفتن هدیه وجود ندارد:

• در صورت درگذشتن واهب یا متهب یا هر دو از آنها.
• در صورت دادن صدقه
• در صورت بخشیدن طلب توسط طلبکار

در این مورد از آنجایی که طلب دینی است به کردن شخص و با بخشیده شدن این طلب دین از میان می رود همانند از بین رفتن عین موهوبه است و نمی توان مجدد آن را درخواست نمود و امکان رجوع میسر نمی باشد.

5 شرط برای ابطال عقد هبه

پیش از این بیان شد که امکان رجوع از عقد هبه وجود دارد و واهب می تواند موهوبه ی خویش را از متهب پس بگیرد مگر در مواردی که قبلا ذکر شد. اما قبل از اینکه شرایط این امر برقرار باشد باید خود عقد امکان وجود داشته باشد. در ادامه 5 شرط که باعث باطل شدن این عقد و عدم وجود احکام حول آن می شود را ذکر خواهد شد:

• در صورت فوت هر یک از طرفین عقد پیش از تصرف بر مال توسط متهب باعث باطل شدن این نوع هبه می شود.
• در صورت جعل نامه، هبه باطل می شود.
• اگر در زمان وقوع هبه، اثبات شود که واهب اهلیت نداشته است عقد باطل می شود.
• در صورت محرز شدن این موضوع که موهوبه متعلق به واهب نبوده است.
• در صورت مشخص شدن این موضوع که عقد هبه به صورت سوری انجام شده است.

تفاوت هبه نامه رسمی و عادی

قطعاً زمانی احکام و قوانین حول عقد هبه برقرار می شود که برای چنین عقدی مدرکی ارائه گردد. تنظیم سند مربوط به این نوع عقد را هبه نامه می نامند. بسته به این که این سند در کجا تنظیم گردد به دو نوع رسمی و عادی تقسیم می شود. اگر تنظیم آن در دفاتر اسناد رسمی صورت گیرد هبه نامه رسمی نامیده می شود و در صورت نوشتن آن توسط خود واهب یا وکیل او هبه نامه عادی است.

هرچند هر دو نوع هبه نامه از منظر قانون دارای اعتبار هستند اما تفاوت هایی نیز میان آن ها وجود دارد. امتیازاتی که هبه نامه رسمی دارد بسیار بیشتر از نوع عادی آن است از جمله امتیازی که برای آن می توان ذکر کرد این است که در هبه نامه رسمی امکان ادعای وجود تردید یا جعلی بودن سند را داشت. اما در صورت ادعای جعلی بودن سند عادی دادگاه به بررسی این مطلب می پردازد.

لزوم مراجعه به وکیل در عقد هبه

در کشورهای اسلامی بخشیدن اموال به دیگران امری بسیار رایج است و یکی از این نوع بخشش ها هبه است. در قانون برای عقد هبه احکام خاصی تنظیم شده است که از به وجود آمدن مشکلات در این نوع قرارداد جلوگیری شود. هبه نامه یا سندی که وجود چنین عقدی را محرز کند برای قانون دارای اعتبار است و می توان خواستار برقراری احکام حول آن شد. در این مقاله به اختصار مطالبی در رابطه به هبه بیان شد و شرایط را مطرح کردیم اما آیا با خواندن این مطالب به تنهایی می توان تمامی کارهای قانونی حول این سند را دانست و عمل نمود؟

اثبات هر یک از شروط ابطال عقد هبه بسیار با اهمیت تر از دانستن این شروط می باشد با دانستن این نکته ی ساده به راحتی می توان به اهمیت و لزوم مراجعه به بهترین وکیل مهریه در تهران پی برد. قطعاً هیچ شخص عادی همانند یک وکیل خبره و باتجربه نمی تواند علم به احکام حول این عقد و راه های اثبات شروط ابطال یا عدم رجوع از آن را برای دادگاه داشته باشد. پس علم به مواد قانونی که برای این عقد در قانون مدنی ذکر شده است برای افراد عادی هرگز نمی تواند بی نیازی از وکیل کاربلد را در پی داشته باشد.

همان گونه که در بالا ذکر شد هبه نامه رسمی دارای امتیازاتی نسبت به نوع عادی آن است که دانستن این امتیازات و نقاط ضعف سند عادی همگی می تواند به بهترین اقدام برای ابطال سند یا برعکس برقراری آن منجر شود. ریزبینی وکیل با تجربه و توجه نمودن او به نکاتی که از دید عوام قابل رویت نیست باعث پیروزی در دادگاه و دادن رای به نفع شما می شود پس از تاثیری که حقوق دان همراه شما در بردن پرونده ی خود خواهید داشت غافل نباشید.

کلام آخر

از اینکه تا پایان مطالب این مقاله صبور و با ما همراه بودین سپاس گزاریم. در این مقاله به تعریف عقد هبه در قانون مدنی و احکام حول آن پرداخته شد. سعی بر این بود که شما با نکات مهم در این نوع عقد آشنایی لازم پیدا کنید و شرایطی که باعث وجود عقد هبه و همچنین عدم برقراری آن و همچنین مواردی که مانع از رجوع از چنین عقدی می شد به صورت ساده بیان گردید. در انتها اشاره ای گذرا به هبه نامه رسمی و عادی و تفاوت آنها شد.امیدواریم مطالب این مقاله برای شما مثمرثمر واقع شود. در پایان از شما عزیزان دعوت می کنیم که نظرات و تجربیات گران قدر خویش را با دیگر کاربران سایت رایزنی به اشتراک بگذارید.