دادگاه صلح یک نهاد جدید در دستگاه قضایی است که مطابق قانون شورای حل اختلاف ۱۴۰۲ معرفی شده و از حیث ماهیت متفاوت از سایر دادگاه ها و محاکم است.

کلیه صلاحیت های سابق شورای حل اختلاف به علاوه صلاحیت های جدیدی که در قانون آمده است، به این دادگاه محول شده است.

ریاست دادگاه‌های صلح بر عهده کیست ؟

مطابق قانون شورای حل اختلاف ۱۴۰۲، ریاست دادگاه‌های صلح هر استان، بر عهده یکی از معاونان قضایی رییس کل دادگستری آن استان است.

آغاز فعالیت دادگاه های صلح :

از اردیبهشت 1403، دادگاه‌های صلح در 10 استان کشور راه‌اندازی شدند و استان‌های دیگر هم به تدریج تا مهرماه به این طرح پیوستند. در این دادگاه‌ها، شورای حل اختلاف مستقر است و از ابتدای رسیدگی به پرونده‌ها، سعی در حل و فصل آن‌ها به روش صلح و سازش دارند. اگر صلح حاصل شود، دعوا خاتمه می‌یابد و در غیر این صورت، قاضی دادگاه صلح حکم نهایی را صادر می‌کند.

روند رسیدگی در دادگاه صلح

مطابق قانون دادگاه صلح با حضور رییس و یا دادرس علی البدل تشکیل می شود. روند رسیدگی در این دادگاه به این صورت است که در صورت موافقت طرفین دعوا، پرونده جهت سازش و یا میانجیگری به شورای حل اختلاف ارجاع داده می شود.

در این صورت، اگر ظرف مدت ۲ ماه از ارجاع پرونده به شورا، دو طرف با یکدیگر سازش نمایند، مراتب نتیجه به قاضی دادگاه اعلام خواهد شد.

در صورتی که سازش رخ ندهد یا یکی از طرفین با ارجاع پرونده به شورا مخالفت کنند، قاضی دادگاه مذکور مطابق قانون به دعوی رسیدگی نموده و رای صادر می نماید.

روند تجدیدنظرخواهی در دادگاه صلح

برای تمام رای های صادر شده در دادگاه های صلح امکان تجدیدنظرخواهی وجود ندارد. بر اساس قانون کلیه آرای صادر شده در دادگاه صلح قطعی هستند و قابل تجدیدنظرخواهی نمی باشند، مگر آنکه جز یکی از موارد زیری باشند:

1. دعاوی مالی با نصاب ۵۰۰ میلیون ریال.
2. جنبه عمومی و خصوصی کلیه جرایم غیر عمدی ناشی از مشاغل یا تصادفات رانندگی، نسبت به دیه یا ارش؛ در صورتی که میزان یا مجموع آن‌ها از یک دهم دیه‌ی کامل یا معادل آن بیشتر باشد.
3. دعاوی مربوط به تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت.
4. دعاوی مربوط به جهیزیه، مهریه و نفقه تا نصاب یک میلیارد ریال، در صورتی که دادگاه خانواده در رابطه با آن تصمیمی اتخاذ نکرده باشد.
5. دعاوی مربوط به تخلیه ملک استیجاری یا تعدیل اجاره؛ به جز دعاوی مربوط به حق سرقفلی یا حق کسب، پیشه یا تجارت.
6. دعوای اعسار از پرداخت محکوم‌به در صورتی که اصل دعوا قابل اعتراض باشد.
7. جنبه عمومی کلیه جرایم غیر عمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی، چنانچه مجازات قانونی آن درجه شش یا بیشتر باشد.
8. جرایم عمدی تعزیری در مواردی که مجازات قانونی آن‌ها حبس درجه هفت (حبس از نود و یک روز تا شش ماه) است.

مرجع تجدیدنظرخواهی از آرای صادره دادگاه صلح همان دادگاه تجدیدنظر استان است. همانطور که در بخش قبل گفته شد آرای صادر شده از این دادگاه قطعی است و جز موارد گفته شده، قابل تجدیدنظرخواهی نیستند؛ البته در مواردی نیز امکان اعاده دادرسی وجود دارد.

صلاحیت رسیدگی دادگاه صلح

یکی از موارد مهم در آیین داردسی دعاوی، صلاحیت دادگاه ها در رسیدگی است. زمانی که افراد قصد طرح دعوایی را دارند، باید قواعد مربوط به صلاحیت ذاتی و صلاحیت محلی دادگاه ها را رعایت نمایند؛ هر دادگاهی نیز پیش از شروع روند رسیدگی باید به این مهم توجه داشته باشند.

بروز اختلاف در صلاحیت رسیدگی به دعاوی میان دادگاه ها در مواقعی رخ می دهد و بروز این تعارض میان دادگاه صلح و سایر دادگاه ها نیز ممکن است. در صورت بروز اختلاف میان دادگاه صلح و سایر مراجع قضایی و غیرقضایی هر یک از حالات زیر ممکن است رخ دهد:

• اختلاف در صلاحیت میان دادگاه های صلح مستقر در حوزه های قضایی شهرستان های یک استان:

در صورت بروز اختلاف در صلاحیت دادگاه های مذکور واقع در شهرستان های یک استان، مرجع حل اختلاف، دادگاه تجدیدنظر استان است.

• اختلاف در صلاحیت میان دادگاه صلح با دادسراها یا دادگاه‌های حقوقی یا کیفری یا بخش حوزه قضایی یک استان:

در صورت بروز اختلاف در صلاحیت این دادگاه با هریک از محاکم قضایی حقوقی یا کیفری دیگر استان، مرجع حل اختلاف دادگاه تجدیدنظر استان است.

• اختلاف در صلاحیت میان دادگاه های صلح مستقر در حوزه های قضایی دو استان:

در صورت وقوع این شرایط، حل اختلاف با شعبه اول دادگاه تجدیدنظر استانی است که مرجع قضایی آن استان آخرین قرار عدم صلاحیت را صادر نموده است.

• اختلاف در صلاحیت میان دادگاه صلح با دادسراها یا دادگاه‌های حقوقی یا کیفری یا بخش حوزه قضایی دو استان:

در این شرایط حل اختلاف با شعبه اول دادگاه تجدیدنظر استانی است که مرجع قضایی آن استان آخرین قرار عدم صلاحیت را صادر نموده است.

• دادگاه صلح به صلاحیت مراجع غیر قضایی، از خود نفی صلاحیت کند:

در این موارد پرونده برای تعیین صلاحیت به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال می‌شود.

حدود صلاحیت های دادگاه صلح و شوراهای حل اختلاف چیست ؟

فصل دوم- حدود صلاحیت دادگاه صلح و شورا‌ها

ماده ۱۱– دعاوی زیر حتی با توافق طرفین قابل طرح در شورا نیست:

1. اختلاف در اصل نکاح، اصل طلاق، بطلان نکاح، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن، رجوع، نسب، ولایت قهری و قیمومت
2. اختلاف در اصل وقفیت و وصیت و تولیت
3. دعاوی راجع به حجر و ورشکستگی
4. دعاوی راجع به وجوه و اموال عمومی و دولتی و انفال
5. اموری که به‌موجب قوانین دیگر در صلاحیت مراجع اختصاصی یا مراجع قانونی غیر دادگستری می‌باشد.

ماده ۱۲– صلاحیت‌های دادگاه صلح به شرح زیر است:

• دعاوی مالی تا نصاب یک میلیارد (۱،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰) ریال

تبصره- رئیس قوه قضائیه می‌تواند نصاب مذکور در این بند را هر سه سال یک بار با رعایت تناسب تغییر شاخص سالانه که از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام می‌شود، تعدیل کند.

• دعاوی حقوقی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق
• دعاوی راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه تا نصاب مقرر در بند (۱) این ماده درصورتی‌که مشمول ماده (۲۹) قانون حمایت خانواده مصوب ۱/۱۲/۱۳۹۱ نباشد
• دعاوی و درخواست‌های مربوط به تخلیه عین مستأجره و تعدیل اجاره‌بها به‌جز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب یا پیشه یا تجارت
• اعسار از پرداخت محکوم‌به درصورتی‌که دادگاه صلح نسبت به اصل دعوی رسیدگی کرده باشد.
• حصر ورثه، تحریر ترکه، مهر و موم و رفع آن
• تأمین دلیل
• تقاضای سازش موضوع ماده (١٨۶) قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب ۲۱/۱/۱۳۷۹،
• جنبه عمومی و خصوصی کلیه جرائم غیر عمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی
• جرائم عمدی تعزیری مستوجب مجازات درجه هفت و هشت
• دعاوی اصلاح شناسنامه، استرداد شناسنامه، اصلاح مشخصات مدرک تحصیلی (به‌استثنای مواردی که در صلاحیت دیوان عدالت اداری است)، الزام به اخذ پایان کار، اثبات رشد، الزام به صدور شناسنامه، تصحیح و تغییر نام

تبصره ۱- به کلیه جرائم مذکور در این ماده مستقیماً و بدون نیاز به کیفرخواست در دادگاه صلح رسیدگی می‌شود.

تبصره ۲- دادگاه صلح با حضور رئیس یا دادرس علی‌البدل رسمیت می‌یابد. دادگاه صلح با رضایت طرفین، پرونده را برای حصول سازش به عضو یا اعضای شورا که در دادگاه مستقر می‌باشند یا شعبه شورا یا میانجی‌گری ارجاع می‌دهد. چنانچه حداکثر ظرف دو ماه موضوع منتهی به سازش شود، مراتب صورت‌جلسه و جهت اتخاذ تصمیم به قاضی دادگاه صلح اعلام می‌شود تا طبق مقررات اقدام کند. در صورت عدم حصول سازش، قاضی دادگاه صلح مطابق قانون، به موضوع رسیدگی کرده و مبادرت به صدور رأی می‌نماید.

تبصره ۳- دادگاه صلح می‌تواند در ساعات غیر اداری یا در روز‌های تعطیل نیز به دعاوی رسیدگی نماید و استقرار آن در محل شورا بلامانع است.

تبصره ۴- در صورت حدوث اختلاف بین دادگاه‌های صلح و همچنین سایر مراجع قضائی و غیر قضائی به ترتیب زیر اقدام می‌شود:

الف- در مورد دادگاه‌های صلح واقع در حوزه‌های قضائی شهرستان‌های یک استان و نیز اختلاف بین دادگاه صلح با دادسرا‌ها یا دادگاه‌های حقوقی یا کیفری یا بخش حوزه قضائی یک استان، حل اختلاف با دادگاه تجدیدنظر آن استان است.

ب- در مورد دادگاه‌های صلح واقع در حوزه‌های قضائی دو استان و نیز اختلاف بین دادگاه صلح و دادسرا‌ها یا دادگاه‌های حقوقی یا کیفری یا بخش حوزه قضائی دو استان، حل اختلاف با شعبه اول دادگاه تجدیدنظر استانی است که مرجع قضائی آن استان آخرین قرار عدم صلاحیت را صادر نموده است.

پ- در مواردی که دادگاه صلح به صلاحیت مراجع غیر قضائی، از خود نفی صلاحیت کند، پرونده برای تعیین صلاحیت به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال می‌شود، تشخیص آن مرجع لازم‌الاتباع است.

تبصره ۵- آرای دادگاه صلح، قطعی است مگر در موارد زیر که قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان است:

الف- دعاوی موضوع بند (۱) این ماده درصورتی‌که خواسته بیشتر از نصف نصاب مذکور در آن بند باشد.

ب- موارد موضوع بند (۹) این ماده نسبت به دیه یا ارش، درصورتی‌که میزان یا جمع آن‌ها بیش از یک دهم دیه کامل یا معادل آن باشد.

پ- موارد مذکور در بندهای (۲)، (۳) و (۴) این ماده.

ت- موارد موضوع بند (۵) این ماده مشروط به اینکه اصل دعوا قابل اعتراض باشد.

ث- جنبه عمومی جرائم غیر عمدی موضوع بند (۹) درصورتی‌که مجازات قانونی آن درجه شش یا بیشتر باشد.

ج- جرائم عمدی تعزیری که مجازات قانونی آن‌ها حبس درجه هفت باشد.